English

Tamo dole južno, u okruženju Suve i Stare planine, Belave i Vlaških planina, u kraju koju presecaju Nišava, Jerma, Visočica i Temštica uljuljkao se Pirot, gradić starih balkanskih ulica, zanatskih radionica i ćilima, a poseban šarm mu daje prelepa kamena tvrđava nadomak parka, Momčilov grad.

Pirot je oduvek bio raskrsnica puteva, a njegova istorija seže sve do rimskog perioda kada je ovuda prolazio čuveni Via Militaris, koga su istoričari kasnije nazvali Carigradski drum, jer su trgovački putevi kroz ove krajeve vodili preko Serdike (današnje Sofije) sve do Carigrada (današnjeg Istanbula). Kraj tog druma, na obali Nišave, u III veku je niklo naselje koje se zvalo Mutacio Turess, imalo je još tada tvrđavu po kojoj i dobija ime. Doseljavanjem starih Slovena na ove prostore, dotadašnje naselje menja ime u Pirot, verovatno proizvedeno od grčke reči Pirgos, što na grčkom znači “kula”.

Sam grad leži na Nišavi, koja ga deli na dva dela, na Pazar i Tijabaru, delove grada koje preko reke spajaju tri mosta~ Gazela, zatim Golemi most i Ljubavni most koji je pešački. Glavna ulica Pazara, koja se zove ulica Srpskih vladara, izlazi pravo do poznate gradske tvrđave Momčilov grad. Do šetališta na Nišavi dolazite tako što od Golemog mosta skrenete levo ili desno, a pravo stižete u gradsko naselje Tijabaru, gde se nalaze gradska pijaca, zanatske radnje i autobuska stanica, kao i istoimena gradska kafana “Golemi Most” u kojoj može da se oseti pravi pirotski duh. Neizostavno je vredno posetiti kuću Hriste Jovanovića u ulici Nikole Pašića,, tipične balkanske kuće sa kraja XIX veka, čuvenog pirotskog čorbadžije, poznatog među Piroćancima kao Mali Rista, koji je bio uzuzetno sitne građe i visine do 150cm, što opravdava njegov nadimak. Tu je smešten i Muzej Ponišavlja gde se mogu videti mnoge zanimljivosti i rariteti vezani za život i običaje ljudi ovog kraja. Zato je Pirot sa Momčilovim gradom i okolinom pravo mesto za jednodnevi izlet.

Posebnu draž muzeja daje čuvena pirotska grnčarija i nadaleko čuveni pirotski ćilimi, koji su u suštini i zaštitni znak ovog grada, a svaki ćilim svojevrsno remek~delo. To su ćilimi sa belom ili crvenom osnovom, ukrašeni geometrijskim šarama, sa vrlom živim bojama izvanredne postojanosti. Nekada je svaka kuća u Pirotu bila svojevrsna tkačka radionica, jer je svaka žena umela da tka, stvaraju’i na neki način umetnost u koju su utkavale svu svoju ljubav, strpljenje, nadahnuće i životnu radost. Veoma interesantna stvar u vezi sa grnačarijom je ta da se baš zbog Piroćanaca u srpskom jeziku odomaćio naziv za ovaj zanat, jer na svom specifičnom dijalektu oni za vrč kažu “grne”. Pa otuda grnčarija.

Iz okoline Pirota su interesantni manastiri Sveti Velikomučenik georgije, poznat još kao Temska i manastir Sukovo, posvećen Presvetoj Bogorodici. Temska se nalazi tik pored reke Temštice, a zadužbina je Konstantina Dejanovića, sestrića cara Dušana, a manastir Sukovo se nalazi na desnoj obali reke Jerme. Posebno privlačnim se čini obilazak reke Jerme. U srednjem toku reke, u proširenju Vlaške klisure, nalazi se manastir Poganovo. Izgradio ga je srpski velikaš Konstantin Dragaš 1395. godine. Zakonom je zaštićen i svojim freskama predstavlja jedno od najznačajnijih dostignuća svoga doba na Balkanu. Zapadno od grada je Suva planina, na kojoj se nalazi čuveni vrh Trem na 1810m nadmoske visine, sa kojeg puca predivan pogled na okolinu. Istočno je Stara planina i vrh Midžor (2169m) koji se nalaze na samoj granici sa Bugarskom, na samo 30km od Pirota. Drugi naziv ove planine je Balkan, po kojoj je celo poluostrvo i dobilo ime.

Momčilov grad:

Smatra se da je Momčilov grad u Pirotu podigao vojvoda Momčilo, velmoža sa južnih Rodopa. Neki smatraju to predanjem, jer drugi tvrde da je grad podigao knez Lazar kao vojnu utvrdu koja će štititi njegovu državu od upada Turaka i Bugara sa istoka i da je, navodno, tada gradom upravljao Stevan Musić. Bilo kako bilo, grad je i dalje u narodu nastavljao da živi pod imenom Momčilov grad, grad kršnog junaka koji je opevan i u našoj epskoj poeziji koji jaše na svom Jabučilu.

Istorija o vojvodi Momčilu malo zna, ali se zna da je živeo u prvoj polovini XIV veka i da je učestvovao u građanskim ratovima unutar Vizantije, gde se istakao svojom hrabrošću i vojnom veštinom, te zadobio titulu despota. Poginuo 1345. godine, a nakon Momčila, gradom upravljaju drugi istaknuti ratnici toga perioda, kao što je bio Dimitrije Kobilović, za kojeg turski istoričar Mehmed Nešri kaže da je bio veoma sposoban ratnik i vojskovođa, koji je nakon pokušaja turske opsade, evakuisao grad i isti zapalio, razgnevivši Turke i na taj način prouzrokovali povod za Kosovo 1389. godine.

Naime, grad je podignut na mestu kule iz rimskog perioda koja je tu bila sagrađena u III veku. Nalazi se na izdvojenoj steni kod uzvišenja Sarlah koje se uzdiže kod današnjeg Pirota. Grad je sastavljen od tri celine, a to su Gornji, Srednji, te Donji grad.

Gornji grad je napravljen prvih decenija XIV veka i kao što je već rečeno, i dalje se lome koplja da li ga je gradio Momčilo ili knez Lazar lično. Podignut je na steni koja strmo uzdiže iznad Bistrice.  U ovom delu se nalazi i ulazna kapija.Ovaj deo utvrđenja ima izduženi poligonalni oblik sa kulama pravougaone osnove, a u sklopu Gornjeg grada je i donžon kula.

Srednji grad je načinjen u vreme vladavine despota Stefana Lazarevića, od lomljenog kamena u stilu nepravilnog sloga. Ima elipsoidni oblik, a grad se na tom delu stepenasto spušta ka podnožju.

Donji grad, kao što i samo njegovo ime može da objasni, građen je prema ravnici, ka kojoj se stepenasto spušta sa južnih, istočnih i severnih strana od Gornjeg grada. Tu prolazi i reka koja čini prirodni grudobran, tako da je ulaz u grad bio moguć samo sa jedne strane, mada je i ta varijanta bila tešak zbog močvarnog terena. Sagrađen je obliku nepravlinog pravougaonika i imao je tri kapije: Nišku, zatim Stambol kapiju i Knjaževačku kapiju. Ovde je pronađena i ploča sa natpisom koja svedoči da je 1804. Godine grad obnovio Rahim~paša.

Saveti za putovanje:

• • Posetite pirotski kraj u vreme održavanja festivala “Pirotsko kulturno leto” koje počinje početkom jula i traje do kraja avgusta, a ima široku sadržinu, počev od filmova, pa sve do koncerata, sajma knjiga i Međunarodnog folklornog festivala.

• • Upoznajte se sa ćilimima, grnčarijom; probajte kačkavalj i peglanu kobasicu (Sajam peglane kobasice je poslednjeg vikenda u januaru)

• • Svratite do Zavojskog jezera, koje je čuveno izletište ljudi iz okoline podno Stare planine

Kako stići do Momčilovgrada:

Veći gradovi Srbije, kao što su Novi Sad, Subotica, Beograd i Niš, imaju redovne linije do Pirota i sa ovih polazišta saobraća i po više buseva dnevno.  Isto tako je i sa železničkim saobraćajem, jer vozovi za Sofiju i Istanbul prolaze kroz Pirot.

Iz pravca Novog Sada i Beograda se prvo dolazi do Niša, i to putem E75, a potom do Pirota nastavlate magistralom E80 koja ide kroz Sićevačku klisuru.

Pirot je grad do kojeg stiže lako, jer svi značajniji putevi vode kroz ovaj grad, jer se tu nalazi glavni nastavka puta koji preko Sofije vodi do Istanbula.

Broj autobuske stanice u Pirotu je 010 332 548 i najbolje se kod njih raspitati za tačan red vožnje. Što se tiče železničkog saobraćaja, najlakše je posetiti sajt Železnice Srbije klikom ovde, a broj železničke stanice u Pirotu je 010 337 309, u Beogradu 011 2641 488, a u Novom Sadu 021 443 200, te pozivom na ovih par brojeva može da se utvrdi tačan red vožnje i dobiti neke dodatne informacije.

Izvor fotografije: Shutterstock